SWOT analizi istənilən biznesin və ya layihənin strateji planlaşdırılması üçün əsaslı yanaşmalardan biridir.
Bu metod güclü tərəfləri, zəif cəhətləri, imkanları və təhdidləri sistemli şəkildə müəyyən edərək şirkətlərin, sahibkarların və fərdi şəxslərin daha uğurlu qərarlar qəbul etməsinə kömək edir.
1960-cı illərdə Albert Humphrey tərəfindən yaradılmış SWOT analizi bu gün istənilən sektorda bazar araşdırmaları, biznes inkişafı və rəqabət üstünlüyünün əldə olunması üçün geniş şəkildə tətbiq olunur.
Bu metod şirkətlərin daxili güclərini və zəif cəhətlərini qiymətləndirməyə, bazardakı fürsətləri araşdırmağa və potensial təhlükələri öncədən müəyyən etməyə imkan yaradır.
SWOT analizi sayəsində bizneslər müqayisəli üstünlüklərini daha səmərəli istifadə edə, inkişaf istiqamətlərini müəyyən edə və risklərə qarşı tədbirlər görə bilərlər. Təkcə böyük şirkətlər üçün deyil, startaplar, fərdi sahibkarlar və hətta şəxsi karyera inkişafı üçün də əhəmiyyətlidir.
Növbəti bölmədə bu analizin əhəmiyyətini və niyə hər bir biznes üçün vacib olduğunu araşdıracağıq.
SWOT analizi niyə vacibdir?
İstənilən biznes və ya layihə üçün SWOT analizi uğurlu qərarların qəbul edilməsində mühüm rol oynayır.
Bu metod daxili və xarici faktorları sistematik şəkildə araşdırmağa, güclü və zəif tərəfləri dəqiq müəyyən etməyə və bazardakı fürsətləri qiymətləndirməyə imkan yaradır.
Effektiv strateji planlaşdırma və bazar araşdırması üçün SWOT analizi əvəzolunmaz alətdir.
1. Daha yaxşı strateji qərarlar qəbul etmək üçün: Bu metod şirkətlərə obyektiv və məlumatlara əsaslanan qərarlar qəbul etməyə kömək edir. Şirkətlərin güclü tərəflərini düzgün istifadə etməsi və zəif tərəflərini inkişaf etdirməsi uğurlu biznes strategiyasının əsasını təşkil edir.
2. Bazar imkanlarını aşkarlamaq üçün: İş dünyasında yenilənən bazar trendləri və istehlakçı tələbləri daim dəyişir. SWOT analizi sayəsində şirkətlər inkişaf perspektivlərini müəyyən edə, yeni bazarlara daxil ola və rəqiblərindən fərqlənə bilərlər. Məsələn, bir şirkət rəqəmsal marketinqin populyarlığının artmasını fürsət kimi görərək rəqəmsal reklam strategiyasına daha çox yatırım edə bilər.
3. Rəqabətdə üstünlük qazanmaq üçün: Hər bir bazarda rəqabət böyük rol oynayır. SWOT bizneslərə rəqiblərinin güclü və zəif tərəflərini anlamağa, daha yaxşı bazar mövqeyi qazanmağa kömək edir. Rəqiblərin analizini aparmaq bir şirkətə hansı sahələrdə fərqlənə biləcəyini dəqiq göstərir. Məsələn, bir şirkət rəqiblərinin müştəri xidmətlərində zəif olduğunu müəyyən edərək yüksək keyfiyyətli müştəri xidməti təqdim edərək bazarda üstünlük qazana bilər.
4. Riskləri və təhdidləri proqnozlaşdırmaq üçün: Biznes mühiti daim dəyişir və xarici risklər gözlənilmədən ortaya çıxa bilər. SWOT analizi şirkətlərə iqtisadi dəyişikliklər, yeni rəqiblər, hüquqi tənzimləmələr və istehlakçı davranışındakı dəyişikliklərə qarşı hazırlıqlı olmağa imkan yaradır. Məsələn, bir şirkət müxtəlif tədarükçülərlə işləyərək təchizat zəncirində potensial gecikmələrin qarşısını ala bilər.
5. Biznesin daxili səmərəliliyini artırmaq üçün: Şirkətlərin daxili resurslarından maksimum dərəcədə effektiv istifadə etməsi biznesin böyüməsi üçün vacibdir. SWOT müəssisələrə daxili əməliyyatlarını optimallaşdırmağa, komanda işini gücləndirməyə və maliyyə resurslarını daha səmərəli istifadə etməyə kömək edir.
SWOT analizinin əsas komponentləri
SWOT dörd əsas komponentdən ibarətdir: Güclü tərəflər, zəif tərəflər, imkanlar və təhdidlər.
Bu komponentlər daxili və xarici faktorları əhatə edərək biznesin hazırkı vəziyyətini və inkişaf perspektivlərini müəyyən etməyə kömək edir.
5 addımda SWOT analizini necə aparmaq lazımdır?
SWOT analizi bizneslər və fərdi şəxslər üçün düzgün strateji qərarlar qəbul etməyə kömək edən ən vacib metodlardan biridir.
Bu analiz obyektiv və sistematik şəkildə aparıldıqda, biznesin güclü və zəif tərəfləri, inkişaf imkanları və potensial risklər daha aydın görünür.
1. Məqsədi dəqiq müəyyən edin
SWOT analizinə başlamazdan əvvəl onun məqsədini dəqiq müəyyənləşdirmək vacibdir. Bu analiz strateji planlaşdırma, bazar araşdırması, məhsulun inkişafı və ya rəqiblərin təhlili üçün istifadə oluna bilər.
Məsələn, əgər yeni bir məhsul bazara çıxarılırsa və bunun üçün SWOT analizi aparılırsa, əsas məqsəd rəqibləri və müştəri tələbatını düzgün başa düşmək olmalıdır.
Digər tərəfdən, əgər bir şirkət daxili fəaliyyətini təkmilləşdirmək istəyirsə, bu zaman SWOT analizinin əsas məqsədi zəif cəhətləri müəyyənləşdirmək və onların aradan qaldırılması yollarını tapmaq olar.
2. Lazımi məlumatları toplayın
SWOT analizi yalnız fərziyyələrə deyil, real və mötəbər məlumatlara əsaslanmalıdır. Analiz aparmaq üçün müxtəlif mənbələrdən məlumat toplamaq tövsiyə olunur.
Bunlara müştəri rəyləri və sorğular, satış statistikası və maliyyə hesabatları, rəqiblərlə bağlı təhlil və bazar araşdırmaları, eləcə də işçi heyətindən alınan rəylər və daxili hesabatlar daxildir.
Bu cür məlumatlar obyektiv qərarlar qəbul etməyə və analiz zamanı daha dəqiq nəticələr əldə etməyə kömək edəcək.
3. SWOT matrisini hazırlayın
SWOT matris dörd əsas hissədən ibarət olan bir cədvəldir. Bu cədvəl vasitəsilə SWOT komponentlərini strukturlaşdırılmış şəkildə qeyd etmək və təhlil aparmaq asanlaşır.
Bu SWOT matrisi hər bir biznes və layihə üçün fərqli ola bilər. Əsas məqsəd bu məlumatlardan istifadə edərək strategiyalar qurmaqdır.
4. Hər bir hissəni təhlil edin
SWOT yalnız məlumat toplamaq üçün deyil, həm də strategiya hazırlamaq məqsədilə istifadə olunmalıdır.
Bu səbəbdən hər bir komponent üzrə konkret tədbir planı hazırlanmalıdır. Güclü tərəflərdən maksimum dərəcədə faydalanmaq, zəif tərəfləri inkişaf etdirərək onların biznesə mənfi təsirini azaltmaq, bazarda mövcud imkanlardan istifadə etməklə inkişaf strategiyası qurmaq və eyni zamanda mövcud təhdidlərə qarşı müdafiə planları hazırlamaq vacibdir.
5. Analizi davamlı yeniləyin
Bazarda trendlər və rəqabət şəraiti daim dəyişdiyi üçün analiz müəyyən aralıqlarla yenilənməlidir.
Tövsiyə olunur ki, bu analiz ildə ən azı bir dəfə həyata keçirilsin. Eyni zamanda, yeni məhsul və ya xidmət bazara çıxarıldıqda və ya rəqiblərdə və bazar şərtlərində ciddi dəyişikliklər baş verdikdə SWOT analizi təkrar aparılmalıdır.
SWOT matrisini hazırlamaq üçün nümunə suallar
SWOT analizi apararkən hər bir komponenti düzgün müəyyən etmək üçün doğru sualları vermək vacibdir. Bu suallar şirkətlərin və fərdi şəxslərin güclü və zəif tərəflərini daha obyektiv dəyərləndirməsinə, bazar imkanlarını görməsinə və potensial təhdidlərə qarşı strategiyalar hazırlamasına kömək edir.
Aşağıda SWOT matrisini hazırlamaq üçün istifadə edilə biləcək əsas sualları təqdim edirik.
Güclü tərəfləri müəyyən etmək üçün suallar:
- Bizim ən böyük üstünlüklərimiz və güclü tərəflərimiz hansılardır?
- Rəqiblərimizlə müqayisədə bizim hansı unikal dəyərlərimiz var?
- Müştərilərimiz bizi nəyə görə seçir?
- Komandamızın və işçilərimizin ən güclü bacarıqları hansılardır?
- Bizim istehsal etdiyimiz məhsul və ya təqdim etdiyimiz xidmət bazarda necə fərqlənir?
- Brendimiz etibarlı və tanınmışdırmı?
- Biznesimizdə maliyyə baxımından hansı üstünlüklər var?
Zəif tərəfləri müəyyən etmək üçün suallar:
- Hansı sahələrdə inkişafa ehtiyacımız var?
- Müştərilərimiz bizdən narazıdırsa, əsas səbəb nədir?
- Bizim rəqiblərimizdən geri qaldığımız sahələr hansılardır?
- Hansı daxili proseslərimiz effektiv deyil və təkmilləşdirilməlidir?
- İşçilərimizin və komanda üzvlərinin hansı bacarıqlarını artırmaq lazımdır?
- Biznesimizdə büdcə və maliyyə çətinlikləri varmı?
- Məhsul və ya xidmətimizdə hansı çatışmazlıqlar var?
İmkanları müəyyən etmək üçün suallar:
- Bizim bazarda genişlənmək üçün hansı imkanlarımız var?
- Hansı yeni texnologiyalar işimizi daha effektiv edə bilər?
- Hansı istehlakçı tələbləri və bazar trendləri bizim üçün yeni imkanlar yaradır?
- Xarici bazarlara çıxmaq üçün hansı fürsətlər mövcuddur?
- Dövlət və ya iqtisadi dəyişikliklər bizə hansı üstünlükləri verə bilər?
- Hansı partnyorluqlar və ya əməkdaşlıqlar bizim biznes üçün faydalı ola bilər?
- Rəqiblərin zəif tərəflərindən necə faydalana bilərik?
Təhdidləri müəyyən etmək üçün suallar:
- Hansı rəqiblər bazarda bizim üçün təhlükə yarada bilər?
- Hökumətin tətbiq etdiyi yeni vergi və tənzimləmələr biznesimizə necə təsir edə bilər?
- İqtisadi böhran və ya inflyasiya müştəri davranışına necə təsir edə bilər?
- Müştəri tələbləri dəyişərsə, bizim mövcud biznes modelimiz buna uyğunlaşa bilərmi?
- Hansı xarici faktorlar (iqlim, pandemiya, iqtisadi çətinliklər) bizim biznesimizə mənfi təsir göstərə bilər?
- Yeni texnologiyalar və innovasiyalar bizim məhsul və xidmətlərimizi əvəz edə bilərmi?
Bu suallar SWOT matrisini effektiv şəkildə hazırlamaq üçün əsas istiqamətləri müəyyən edir. Hər bir biznes və ya fərdi şəxsin daxili və xarici faktorları dəqiq təhlil etməsi, strategiyasını düzgün qurması üçün bu suallara cavab tapması vacibdir.
SWOT analizi zamanı yayılmış səhvlər
SWOT analizi düzgün aparıldıqda obyektiv və faydalı nəticələr verir. Lakin bəzi şirkətlər və fərdi şəxslər bu metodu tətbiq edərkən müəyyən sistematik səhvlərə yol verirlər. Bu səbəbdən analiz qiymətli məlumatlar təqdim etmək əvəzinə, qeyri-dəqiq və natamam strategiyaların formalaşmasına səbəb ola bilər.
Ən çox rast gəlinən səhvlərdən biri çox ümumi məlumatlardan istifadə etməkdir, halbuki konkret və ölçülə bilən məlumatlara əsaslanmaq daha doğrudur. Digər bir səhv obyektiv dəyərləndirmənin aparılmamasıdır, çünki reallıqdan uzaq analiz yanlış strategiyalara gətirib çıxara bilər. Bəzən çox uzun və əhəmiyyətsiz məlumatlarla siyahının şişirdilməsi də nəticələrin keyfiyyətini azaldır.
Analizdən sonra fəaliyyət planının hazırlanmaması isə strategiyanın tətbiqini çətinləşdirir. Eyni zamanda, analiz mütəmadi olaraq yenilənməzsə, dəyişən trendlərə və bazar şəraitinə uyğunluq təmin edilə bilməz.
Real dünyadan SWOT təhlil nümunəsi
SWOT analizi real dünyada necə tətbiq olunur? Bu bölmədə Azərbaycandan nümunə götürərək bir şirkətin analizini aparacağıq. Misal olaraq, “Azərçay” brendini seçirik.
Güclü Tərəflər:
- Yüksək brend tanınması – “Azərçay” Azərbaycanın ən tanınmış çay brendidir və uzun illərdir bazarda uğurla fəaliyyət göstərir.
- Yerli və təbii xammal – Şirkət öz məhsullarında Azərbaycanın çay plantasiyalarında yetişdirilmiş yüksək keyfiyyətli çay yarpaqlarından istifadə edir.
- İxrac potensialı – “Azərçay” məhsulları Rusiyaya, Avropaya və Yaxın Şərq ölkələrinə ixrac olunur və bu, şirkət üçün genişlənmə imkanları yaradır.
- Geniş məhsul çeşidi – Müxtəlif qara, yaşıl və bitki çayları ilə müştərilərə geniş seçim imkanları təqdim edir.
Zəif Tərəflər:
- Rəqəmsal marketinqin zəifliyi – Şirkətin onlayn satış strategiyası və sosial media marketinqi rəqiblərlə müqayisədə inkişaf etməlidir.
- Müxtəlif bazarlara uyğunlaşma problemi – Xarici bazarlarda yerli dad seçimlərinə uyğun yeni məhsullar təqdim etməkdə çətinliklər yaşanır.
- Qiymət siyasəti – Bəzi xarici və yerli rəqiblərlə müqayisədə məhsullar daha yüksək qiymətə satılır, bu da bəzi müştəri seqmentləri üçün əlçatanlığı azalda bilər.
İmkanlar:
- Sağlam qidalanma trendi – İnsanlar orqanik və sağlam içkilərə üstünlük verməyə başlayıb. “Azərçay” şəkərsiz və təbii bitki çaylarını bazara çıxararaq bu trendlərdən faydalana bilər.
- Onlayn satış imkanlarının genişləndirilməsi – E-ticarət və birbaşa müştəriyə satış platformaları daha da inkişaf etdirilə bilər.
- Yeni məhsul çeşidlərinin yaradılması – Rəqiblərdən fərqlənmək üçün ekoloji qablaşdırılmış və fərqli dadlarla zəngin yeni çay növləri istehsal edilə bilər.
Təhdidlər:
- Beynəlxalq bazarda rəqabət – Dünyada məşhur çay brendləri (Lipton, Twinings, Ahmad Tea və s.) Azərçayın xarici bazardakı payını məhdudlaşdıra bilər.
- Qiymət dəyişiklikləri və inflyasiya – Xammalın qiymətinin artması istehsal xərclərini artıraraq məhsul qiymətlərinə təsir edə bilər.
- İqlim dəyişiklikləri – İqlim dəyişikliyi çay plantasiyalarına təsir edə bilər və məhsuldarlığın azalmasına səbəb ola bilər.
Nəticə və strategiya
Bu SWOT analizinə əsasən, “Azərçay” brendi güclü tərəflərini qoruyub inkişaf etdirməli, zəif tərəflərini təkmilləşdirməli, mövcud imkanlardan maksimum dərəcədə yararlanmalı və bazarda meydana çıxan təhdidlərə qarşı müvafiq tədbirlər görməlidir.
Şirkət üçün mümkün strategiyalar arasında onlayn satış və marketinqə investisiya qoymaq, yəni sosial media, influencer marketinq və e-ticarət platformalarının inkişaf etdirilməsi yer alır. Bundan əlavə, orqanik və innovativ məhsulların təqdim edilməsi, yeni çay növlərinə və ekoloji qablaşdırmaya üstünlük verilməsi də tövsiyə olunur. Şirkət, müxtəlif ölkələrin dad zövqlərinə uyğun məhsullar hazırlayaraq xarici bazarlara uyğunlaşmalı və brend mövqeyini möhkəmləndirməlidir. Eyni zamanda, saxta məhsulların bazara çıxmasının qarşısını almaq üçün keyfiyyət nəzarəti gücləndirilməli və daha sərt tədbirlər görülməlidir.
Nəticə:
SWOT analizi bir biznesin və ya fərdi şəxsin güclü və zəif tərəflərini, bazardakı imkanları və potensial təhdidləri təyin etməyə kömək edən strateji alətdir. Bu metod düzgün istifadə edildikdə, obyektiv qərarlar qəbul etməyə və inkişaf istiqamətini müəyyən etməyə imkan yaradır. Uğurlu SWOT analizi üçün:
- Real məlumatlardan istifadə edilməlidir
- Güclü və zəif cəhətlər balanslı qiymətləndirilməlidir
- Analiz nəticəsində konkret fəaliyyət planı hazırlanmalıdır
- Daimi yenilənməlidir
SWOT analizi yalnız bizneslər üçün deyil, həm də fərdi inkişaf üçün tətbiq edilə bilər. İndi siz də bu metodu istifadə edərək daha güclü strategiyalar qura bilərsiniz.
